de veraste stad

De hitte van de vuurbal was zo intens (4000 °C) dat het puin verbrandde, er was gewoon niets meer. Het enige overblijfsel van deze veraste stad is het voormalige gebouw van de Kamer van Koophandel. Precies daarboven ontplofte de bom; door de evenredige drukverdeling bleef de nu fameuze Genbakukoepel redelijk bewaard en is het nu een world heritage site.

Zes jaar geleden was ik hier op m’n laatste dag in dit land, ‘s nachts reisde ik door naar Bangkok, daar waar mijn lief op mij wachtte. Nu lopen we samen vanuit ons hotel (met upgrade naar een junior suite) richting het vredespark. Bij het monument van de Papieren Kraanvogels zijn wederom grote groepen schoolkinderen. Mooi om te zien hoe de papieren kraanvogel dankzij Sadako Sasaki een universeel symbool van vrede is geworden. Voor wie niet weet wie zij was, Sadako was twee jaar oud toen ze, door de kracht van de uraniumbom Little Boy, door de ruiten van haar huis op straat werd geslingerd. Ze overleefde de ramp, maar kreeg 10 jaar later leukemie, de ‘A-bomb disease’.

De diverse internet bronnen bieden me verschillende versies, maar ‘iemand’ (ofwel haar vader, haar beste vriendin Chizuko of een willekeurige bezoeker in het ziekenhuis) vertelt haar over de Senbazuru legende en geeft haar wat origami papier. De Japanse kraanvogel staat symbool voor een lang en gelukkig leven en volgens de legende kunnen origami kraanvogels een wens in vervulling laten gaan. Je moet dan wel duizend papieren kraanvogels vouwen en aan een touw rijgen. En dus begon Sadako kraanvogels te vouwen van alle papiertjes die ze in handen kreeg, bijsluiters van medicatie, etiketten, inpakpapier en origami papier. Alles in de hoop te herstellen. Hoewel ze binnen een maand meer dan 1000 kraanvogels vouwde stierf ze helaas op 25 oktober 1955. Ze was 12 jaar oud en werd begraven met een krans van 1.000 kraanvogels om haar droom te eren. Het beeld dat nu in het park staat is Sadako. Een jong meisje dat met uitgestrekte hand staat terwijl een papieren kraanvogel uit haar vingertoppen vliegt. Het is een soort bedevaartsoord voor schoolkinderen die hier geschiedenisles krijgen en het wemelt er van de bont gekleurde papieren kraanvogels.

Net als zes jaar terug krijg ik een brok in m’n keel. En ook nu wordt het niet minder wanneer we door het Peace Memorial Museum lopen. Op het moment dat we bij de zwarte regen zijn, zwart van de as en rook en zwaar radioactief, lassen we een pauze in om even bij te komen. Wanneer we na drie uur het museum verlaten zeggen we tegelijkertijd tegen elkaar dat het voelt alsof we van een begrafenis weglopen. En zo is het ook. Een kernaanval overleef je niet, je leeft er elke dag mee.

Obama had overigens mooiere woorden toen hij hier, in 2016, als eerste Amerikaanse president voet op Japanse grond zette.

“De wereld is hier voor altijd veranderd, maar vandaag zullen de kinderen van deze stad in vrede hun dag doorbrengen. Wat een kostbaar ding is dat. Het is de moeite waard om te beschermen en het vervolgens uit te breiden tot elk kind. Dat is een toekomst die we kunnen kiezen, een toekomst waarin Hiroshima en Nagasaki niet bekend staan als het begin van het kernwapentijdperk, maar als het begin van ons eigen morele ontwaken.”

Hij verraste toen ook vriend en vijand door expliciet te zeggen dat de met China betwiste Senkaku eilanden onder het Amerikaans-Japans veiligheidsverdrag vielen. Maar dat is weer een heel ander onderwerp uit de geschiedenis van Japan.

het hellende vlak van de (wetenschappelijke) ethiek

‘s Avonds, in het hete, volautomatische bad met een grote kom matcha thee op de badrand, breek ik m’n hoofd over Oppenheimer. De drie uur durende biopic over het Manhattan project, de creatie van de atoombom en het morele dilemma over zijn sleutelrol in deze.

Tijdens de ontwikkeling van de atoombom beweerde hij dat alleen al het catastrofale potentieel van kernwapens de wereld tot vrede zou kunnen aanzetten. Tja, geloofde hij werkelijk dat hij de resultaten van zijn werk zou kunnen beheersen? Of leidde zijn wetenschappelijke nieuwsgierigheid tot een vorm van morele blindheid? De ethische, of onethische, praktijk van de wetenschap en welke rol speelt hoogmoed hierin? Of is het de taak van de politiek? Wanneer een technisch expert wordt gevraagd de overheid te adviseren, wat zijn dan de grenzen van ‘advies’? Allemaal vragen die door m’n hoofd dwarrelen, met daar tussendoor de beelden van vandaag. De foto’s en de tekeningen. De zwarte regen. Vol hoofd.

Oppenheims naoorlogse activiteiten duidden op berouw, hoewel hij zich, volgens mij, nooit expliciet heeft verontschuldigd.

De film heeft vooralsnog ruim $900 miljoen opgebracht en wordt volgend jaar toch nog in Japan uitgebracht. Het besluit is begin deze maand genomen na maandenlange dialoog. Ondanks het gevoelige onderwerp vertoont Japan vaak buitenlandse films die de gebeurtenissen uit de Tweede Wereldoorlog zonder enige weerslag weergeven. Dus ook deze. Wel is er veel kritiek over het feit dat Nolan niet de omvang laat zien van de verwoestingen op Hiroshima en Nagasaki. En na vandaag snap ik dat sentiment nog veel beter.

Vaak vind ik het ideaal van wereldvrede een wat naïeve kijk op de wereld. Echter, vandaag, in het hier en nu, voelt de roep om wereldvrede verre van naïef. Het is meer de enige vanzelfsprekende conclusie. Het effect van het doorleven wat er op het spel staat.

Geen idee hoe lang ik al in bad zit. Voordat ik me weer bij mijn liefde voeg glij ik nog even onder water.

Met m’n hoofd onder water
Ziet niemand de tranen
Gedachten vertragen
En ik laat ze gaan – I.O.S.

No more Hiroshima’s